رمضان تنها ماهی است که قرآن [و کتاب‌های آسمانی] در آن نازل شده و شب قدر را در بر دارد و بزرگترین مانور موحدان و مسلمانان در راستای جلوه حضرت حق (جلّ و علا) است و بالاترین مظهر شکرگزاری خداجویان می‌باشد.[۱]

پیامبر گرامی اسلام آن را «شهر الله» نامید، ماهی که در بردارنده: رحمت، مغفرت، آمرزش و برکات بی‌شمار است و هر کس روزه بدارد و نیت روزه‌داری و امساک برای او کند مهمان پذیرفته‌شده خالق خویش است و خداوند او را در شمار تکریم‌شدگانش قرار می‌دهد.

پیامبر رحمت(ص) فرمود: نفس‌های روزه‌داران تسبیح (سبحان الله) و خوابیدن آنان عبادت و کارهایی که انجام دهند مقبول خداوند است و خواسته‌هایشان مورد اجابت حق تعالی می‌باشد.[۲]

حال با توجه به مصادف شدن ایام عید طبیعت (نوروز) با ماه پاکان، پرهیزکاران، شب زنده‌داران و صائمانی که با امساک و خودداری از همه مُفطرات (آنچه منافات با روزه دارد) لحظه به لحظه اتصال فطری و بندگی خود را با خالقشان برقرار می‌کنند، مناسب دیدیم نگاهی به فقرات دعای سیدالساجدین در نیایش چهل و چهارم آن حضرت در صحیفه سجادیه داشته باشیم. دعائی که از اعماق جان و روح ملکوتیش برخواسته و حال او تبدیل به قال برای خالق شده است. بخشی از آن را طی سه عنوان به صورت ترجمه می‌آوریم:

۱- معرفی ماه رمضان: وَ الْحَمْدُ لِله الَّذِی جَعَلَ مِنْ تِلْکَ السُّبُلِ شَهْرَهُ شَهْرَ رَمَضَانَ، شَهْرَ الصِّیَامِ، وَ شَهْرَ الْإِسْلَامِ، وَ شَهْرَ الطَّهُورِ، وَ شَهْرَ التَّمْحِیصِ، وَ شَهْرَ الْقِیَامِ‏ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ، هُدىً لِلنَّاسِ، وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَأَبَانَ فَضِیلَتَهُ عَلَى سَائِرِ الشُّهُورِ بِمَا جَعَلَ لَهُ مِنَ الْحُرُمَاتِ الْمَوْفُورَهِ، وَ الْفَضَائِلِ الْمَشْهُورَهِ، فَحَرَّمَ فِیهِ مَا أَحَلَّ فِی غَیْرِهِ إِعْظَاماً، وَ حَجَرَ فِیهِ الْمَطَاعِمَ وَ الْمَشَارِبَ إِکْرَاماً، وَ جَعَلَ لَهُ وَقْتاً بَیِّناً لَا یُجِیزُ- جَلَّ وَ عَزَّ- أَنْ یُقَدَّمَ قَبْلَهُ، وَ لَا یَقْبَلُ أَنْ یُؤَخَّرَ عَنْهُ ؛ و ستایش مخصوص خداوندی است که یکی از راه‌های رسیدن به خوشنودیش را ماه خودش، ماه رمضان قرار داد. رمضانی که ماه روزه‌داری، ماه تسلیم و اطاعت در برابر او، ماه طهارت و پاکی از آلودگی‌ها، ماه رهایی از گناه و معاصی، ماه شب‌زنده‌داری و عبادت و نیایش و ماهی که قرآن را در آن نازل کرد، قرآنی که هدایت‌گر همه مردم جهان، و نشانه آشکار هدایت و جداکننده حق از باطل است. خداوند فضیلت و برتری این ماه را بر ماه‌های دیگر بیان فرمود و آن را آشکار ساخت پس با تحریم و ممنوعیت برخی از کارهای زیاد، ماه رمضان را ممتاز نمود و فضایل زیادی را بر آن مترتّب ساخت و برای اهمّیت و بزرگداشت رمضان چیزهایی را که در ماه‌های دیگر حلال بود حرام کرد و از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها جلوگیری نمود و برای روزه و امساک در آن، زمان خاصی را تعیین نمود تا آنجا که کسی حق تقدّم و تأخّر امور رمضانیه را بر آن و از آن ندارد و نخواهد داشت.

۲- شناخت شب قدر و چگونگی روزه گرفتن: ثُمَّ فَضَّلَ لَیْلَهً وَاحِدَهً مِنْ لَیَالِیهِ عَلَى لَیَالِی أَلْفِ شَهْرٍ، وَ سَمَّاهَا لَیْلَهَ الْقَدْرِ، تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ‏، دَائِمُ الْبَرَکَهِ إِلَى طُلُوعِ الْفَجْرِ عَلَى مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ بِمَا أَحْکَمَ مِنْ قَضَائِهِ. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَلْهِمْنَا مَعْرِفَهَ فَضْلِهِ وَ إِجْلَالَ حُرْمَتِهِ، وَ التَّحَفُّظَ مِمَّا حَظَرْتَ فِیهِ، وَ أَعِنَّا عَلَى صِیَامِهِ بِکَفِّ الْجَوَارِحِ عَنْ مَعَاصِیکَ، وَ اسْتِعْمَالِهَا فِیهِ بِمَا یُرْضِیکَ حَتَّى لَا نُصْغِیَ بِأَسْمَاعِنَا إِلَى لَغْوٍ، وَ لَا نُسْرِعَ بِأَبْصَارِنَا إِلَى لَهْوٍ ؛ سپس یکی از شب‌های آن را بر شب‌های هزار ماه دیگر ترجیح داد و آن را افضل و برتر دانست و آن شب [نوزدهم، بیست و یکم، بیست و سوم و..] را «لیله القدر» نامید، در آن شب فرشتگان و روح الامین به فرمان پروردگارشان بر بندگان نازل می‌شوند و ابلاغ سلام نموده و به همراه خود مقدّرات تغییر ناپذیر را برای آن‌ها می‌آورند، آن شب فرشتگان تا بامدادان برکات الهی را بر هر کس بخواهند ابلاغ می‌کنند و حامل خیر و برکات گسترده هستند. بارخدایا بر محمد و خاندانش درود فرست و شناخت فضائل رمضان و بزرگداشت حرمت و پرهیز از هر چه را که در آن منع فرمودی به ما الهام کن. و ما را در گرفتن روزه یاری نما روزه‌ای که با آن اعضا و جوارح ما از گناه دوری گزیند و برای کسب خوشنودی تو به کار گرفته شود تا به آنجا که گوش‌های خود را برای هیچ سخن بیهوده‌ای شنوا نسازیم و به هیچ کار لغو و بازیچه‌ای چشم ندوزیم و به سوی آن نشتابیم.

۳- ضمن صلوات بر محمد و آل محمد، بیان درخواست‌ها و وظایف موحدان و روزه داران در این ماه مبارک: وَ وَفِّقْنَا فِیهِ لِأَنْ نَصِلَ أَرْحَامَنَا بِالْبِرِّ وَ الصِّلَهِ، وَ أَنْ نَتَعَاهَدَ جِیرَانَنَا بِالْإِفْضَالِ وَ الْعَطِیَّهِ، وَ أَنْ نُخَلِّصَ أَمْوَالَنَا مِنَ التَّبِعَاتِ، وَ أَنْ نُطَهِّرَهَا بِإِخْرَاجِ الزَّکَوَاتِ، وَ أَنْ نُرَاجِعَ مَنْ هَاجَرَنَا، وَ أَنْ نُنْصِفَ مَنْ ظَلَمَنَا، وَ أَنْ نُسَالِمَ مَنْ عَادَانَا حَاشَى مَنْ عُودِیَ فِیکَ وَ لَکَ، فَإِنَّهُ الْعَدُوُّ الَّذِی لَا نُوَالِیهِ، وَ الْحِزْبُ الَّذِی لَا نُصَافِیهِ. وَ أَنْ نَتَقَرَّبَ إِلَیْکَ فِیهِ مِنَ الْأَعْمَالِ الزَّاکِیَهِ بِمَا تُطَهِّرُنَا بِهِ مِنَ الذُّنُوبِ، وَ تَعْصِمُنَا فِیهِ مِمَّا نَسْتَأْنِفُ‏ مِنَ الْعُیُوبِ، حَتَّى لَا یُورِدَ عَلَیْکَ أَحَدٌ مِنْ مَلَائِکَتِکَ إِلَّا دُونَ مَا نُورِدُ مِنْ أَبْوَابِ الطَّاعَهِ لَکَ، وَ أَنْوَاعِ الْقُرْبَهِ إِلَیْکَ. اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذَا الشَّهْرِ، وَ بِحَقِّ مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ فِیهِ مِنِ ابْتِدَائِهِ إِلَى وَقْتِ فَنَائِهِ: مِنْ مَلَکٍ قَرَّبْتَهُ، أَوْ نَبِیٍّ أَرْسَلْتَهُ، أَوْ عَبْدٍ صَالِحٍ اخْتَصَصْتَهُ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ؛ [بارخدایا] در این ماه توفیق نیکی و احسان به خویشاوندان و دیدار و ملاقات آنها را نصیب کن و در قبال همسایگان نسبت به بخشش و برتر داشتن آن‌ها متعهدمان گردان و در تزکیه اموال خود از اموال مختلط به ناحق دیگران توفیقمان ده و با پرداخت صدقات توفیق تطهیر اموال را مرحمت کن. و با آنانی که از ما دوری گزیده‌اند، پیوندی دیگر ده و نسبت به آنانی که بر ما ستمی روا داشته‌اند انصاف را نصیب کن و کسانی که در حق ما دشمنی کرده‌اند توفیق زندگی مسالمت‌آمیز را فراهم گردان مگر افرادی که در راه تو و مسیر تو عداوت و دشمنی نمودند، این گروه دشمنانی هستند که هرگز با آن‌ها دوستی ننموده و در صف واحدی با آنان قرار نخواهیم گرفت. خداوندا از تو می‌خواهیم در این ماه رمضان با انجام اعمال شایسته به تو نزدیک گردیم، اعمالی که ما را از گناه تطهیر کند و مانع بازگشت به کارهای ناشایسته پیشین گردد بطوری که در فرجام کار آنچه فرشتگانت جهت تقرّب برای تو آوردند غیر از طاعت و بندگی و اسباب تقرّب نیابند. بارخدایا به حق این ماه [رمضان] و به حق آنانی که از ابتدا تا انتهایش تو را عبادت کردند و سر بر آستانت ساییدند چه آن فرشته‌ای که مقرّبش نمودی و یا پیامبری که برای هدایت مردم فرستادی و یا بنده شایسته‌ای که به او امتیازات خاصی داده‌ای، بر محمد و خاندانش درود فرست.[۳]

[۱] . بقره، آیه۱۸۵٫

[۲] . شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۳۱۳ ؛‌شیخ صدوق، امالی، مجلس بیستم، ص۹۳-۹۶ (خطبه رسول خدا صلْی الله علیه و آله به نقل از علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثناء)

[۳] . صحیفه سجادیه امام زین العابدین(ع) ترجمه دعاها، معنای واژگان و شرح نکات، احمد زمانی، انتشارات بوستان کتاب.