على (علیه السلام) دوّمین اسوه جهان هستى

8 فوریه 2008

قال رسول الله (صلى الله علیه وآله): إنّ اللّه – تبارک و تعالى – جعل لأخی علی بن أبی طالب فضائل لا یحصی عددها غیره ؛
 پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: همانا خداوند براى برادرم على بن ابى‏طالب (‏علیه السلام) فضائل و برترى‏هایى قرار داد که شمارش آن از توان غیر خدا خارج است.
 در میان ۱۲۰۰۰ صحابه و یاران پیامبر خدا که در کتاب‏هاى رجالى و تراجم ثبت و ضبط گردیده و یا معرّفى شده‏اند، تنها امیرمؤمنان على بن ابى‏طالب (ع) است که آیینه تمام‏نماى صفات جمال و جلال حق شده و همه کمالات الهى در سیرت و صورت او جلوه و تبلور پیدا کرده است. خشم و رحمت، زهد و قدرت، شجاعت و خوف، فقر و بخشندگى، عبودیت و جسارت و… در او نمایان است، گویا مجمع همه صفات متضادّى(۱) است که هر کدام در جاى خود جلوه‏اى از صفات رحمانى است و هر سالک موحّدى چون مى‏خواهد مُراد و کعبه دل خویش را پیدا کند و جلوه‏اى از حقیقت محمّدیه را ببیند غیر از او مولا و اسوه‏اى را نمى‏تواند نشانه بگیرد تا آرامش پیدا کند و مَظهر «أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب»(۲) گردد. شاید از همین جهت بود که عبد حقیقى خدا فرمود: «النظر إلى علی بن أبی‏طالب علیه السلام عباده و ذکره عباده و لا یقبل إیمان عبد إلّا بولایته و البراءه من أعدائه» ؛ نگاه به چهره پرفروغ على بن ابى‏طالب بندگى خداست، ذکر و یاد او عبادت و خشوع در برابر خداست و ایمان بنده‏اى پذیرفته نخواهد شد مگر با ولایت على و بى‏زارى جستن از دشمنان او.(۳)
 على (علیه السلام) در اوج تموّل، فقیر و در کمال عزّت و قدرت، متواضع و فروتن بود. او در نهایت فصاحت و بلاغت در برابر پیامبر (صلى الله علیه وآله) سخنى نگفت و بعد هم لب به حشو و استهزاء کس نگشود. شیرین بیانى که در عرصه‏هاى مختلف نامه‏نگارى، خطابه، پند و اندرز، تبیین حکمت و سخنان پرنغز و ژرف، «امیر بیان» گردید و نهج‌البلاغه‏اش «أخ القرآن» نامیده شد و براى همیشه در کنار قرآن قرار گرفت.
 
 امتیازات برجسته نهج البلاغه
 در میان کتاب‏هاى روایى و حدیثى منسوب به پیشوایان معصوم خاصّه امیر مؤمنان (علیه السلام) نهج البلاغه تألیف سیّد رضى – رضوان اللّه علیه – داراى ابعاد ژرف و عمیقى است که آن را از هزاران تألیف مشابه دیگر همانند خود ممتاز ساخته است.
 مطالب حکیمانه الهى امام معصوم (بر دو پایه عقل و دانش)، عبارات اعجاب‏انگیز و بیان درد آشنا بر اساس نیاز مخاطب و مخاطبان آن روز و امروز از یک سو و تأثیر معنوى و اخلاص مؤلف و چینش زیبا و حساب شده (خطبه‏ها، نامه‏ها و حکمت‏ها) از سوى دیگر موجب گردید جاودانگى این تألیف تضمین گردد و ده‏ها میلیون نسخه متن، ترجمه و شرح آن از قرن چهارم تا امروز در میان نسل‏هاى مختلف اشاعه یابد و فرهنگ جوامع اسلامى و اندیشه‏ها را دگرگون سازد.
 علامه ولایت‏مدار شیخ عبد الحسین امینى در موسوعه ارزشمند «الغدیر» بیش از ۸۰ شرح کامل براى نهج البلاغه معرّفى نموده که برخى از آن‏ها بالغ بر بیست مجلّد است.(۴)
 کتاب‏شناس خبیر و محدّث متبحّر مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانى در موسوعه گران‏سنگش ده‏ها ترجمه و صدها شرح معرّفى مى‏کند که مجموعه آن‏ها عدد قابل توجّهى را نشان مى‏دهد.(۵)
 شارح نکته‏سنج مرحوم حجه الاسلام و المسلمین فیض الاسلام پس از نوشتن ترجمه و شرح کوتاه بر نهج البلاغه در دو دهه آخر عمر خود تلاش وسیعى را انجام مى‏دهد و قریب به ۹۵۰ هزار نسخه از آن را در میان امّت اسلامى توزیع مى‏کند(۶) که همچنان بعد از رحلتش توسط دیگر ناشران فرهنگ اسلامى ادامه یافته است.
 ترجمه و شرح کتاب «نهج البلاغه» به زبان‏هاى مختلف جهان انجام گرفته و هر فرهیخته و علاقه‏مند به فرهنگ اسلامى را جذب و سیراب مى‏کند امّا باید توجّه داشت که نهج البلاغه بخش عمده‏اى از خطبه‏ها و نامه‏ها و سخنان امیرمؤمنان (علیه السلام) است. از این رو برخى همانند شیخ هادى کاشف الغطاء (ره) کتابى را به عنوان «مستدرک نهج البلاغه» تدوین مى‏کند و تلاش مى‏نماید تا این نقیصه را در حدّ توان جبران نماید که باید از همه رهروان این مسیر نورانى قدردانى و تشکّر نمود.

پی نوشتها:
(۱) صفى الدین حلّى (ره) نسبت به جامعیّت امام على (ع) چنین سروده است:
جُمِعَتْ فی صِفاتِکَ الأضدادُ
فَلِهذا عَزَّتْ لَهُ الأنْدادُ
زاهِدٌ حاکِمٌ حَلیمٌ شُجاعٌ
ناسِکٌ فاتِکٌ فَقیرٌ جَوادٌ
شِیَمٌ ما جَمَعْنَ فی بَشَرٍ
قطُّ وَ لا حازَ مِثلَهُنَّ العِباد
تمام صفات برجسته متضاد در وجود گرانمایه على (ع) جلوه‏گر شد، از این‏رو پیدا کردن فردى همانندش بسیار سخت و دشوار گردید × زاهدى (بى‏اعتناى به دنیا) حاکم، بردبارى نترس و شجاع، عابدى مجاهد و نابودکننده کفّار، فقیرى بخشنده و جواد بود × صفات برجسته او هرگز در کسى جمع نشد و بنده‏اى از بندگان خدا حائز آن‏ها نگردید.
(مصباح الشریعه، کفعمى، ص۷۳۶، خطبه العیدین)
(۲) رعد، ۲۸٫
(۳) الأمالى، شیخ صدوق، ص۱۳۸، مجلس ۲۸ ؛ مئه منقبه (من مناقب امیرالمؤمنین و الائمه من ولده ‏علیهم السلام من طریق العامه)، محمد بن احمد بن شاذان، ص۱۷۷ (مشهور به فضائل ابن شاذان قمى) ؛ کشف الغمّه، اربلى، ج۱، ص۱۱۲٫
(۴) الغدیر، ج۴، ص۱۹۳٫
(۵) الذریعه الى تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۱۱-۱۶۱٫
(۶) مقدمه ترجمه و شرح نهج البلاغه، فیض الاسلام.