میقات حج فارسی
۳ ـ وادی عقیق :
     در میان بلاد عرب وادی عقیق های گوناگونی است که بعضی از نویسندگان مانند الحموی در معجم البلدان چهار جا۵۷ و بعضی دیگر مانند عاتق بن غیث بلادی هفت جا۵۸را معرفی می کنند و فهیم محمد شلتوت در حاشیه کتاب «تاریخ المدینه المنوره» دو جا را معرفی می کند.

 ۱ ـ وادی عقیق؛ منسوب به عقیق بن عقیل می باشد.
 ۲ ـ عقیق المدینه؛ که رسول خدا ـ ص ـ آن را وادی مبارک خواندند.

    ابن عبـاس می گوید: رسول خدا ـ ص ـ فرمود: «أتانی اللیله آت من ربّی و هو بالعقیق ـ أن صلّ فی هذا الوادی المبارک و قل عمره فی حجّه» ؛ جبرئیل در یکی از شب ها ـ در وادی عقیق ـ از سوی پروردگارم بر من نازل شد و گفت: در این وادی مبارک نماز بگزار و عمره را ضمیمه حج کن. ۵۹

    و امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: «وقّت رسول اللّه ـ ص ـ لأهل العراق العقیق و أوّلُه المسلخ و وَسطُه غَمِره و آخره ذات عرق و أوّله أفضل.» ؛ رسول خدا ـ ص ـ برای عراق و کسانی که از آن جهت عبور می کنند وادی عقیق را معین فرمود.

     و سپس فرمود: ابتدای عقیق «مسلخ» و میانه آن «غمره» و انتهای آن «ذات عِرق» است و احرام در ابتدای آن افضل است. ۶۰

    وادی عقیق بین نجد و تهامه واقع شده و در انتهای آن کوه «عِرْق» واقع است که مشرف بر منطقه ذات عرق می باشد.۶۱ و سیلاب آن به سرزمین های پست تهامه می ریزد.۶۲

    یونس بن عبدالرحمان از امام کاظم ـ علیه السلام ـ نقل می کند که حضرت فرمود: در وادی عقیق از «وجرّه» محرم شوید.
  اصمعی می گوید وجَرَّهْ بین مکه و بصره واقع شده که ۴۰ میل با مدینه فاصله دارد و در آنجا عمران و آبادی وجود ندارد.۶۳

    فاصله آن را مختلف ذکر کرده اند که مسافت فوق تقریباً ۷۳ کیلومتر می شود و بعضی فاصله وادی عقیق را تا مدینه منوره ۴ برید دانسته اند که هر برید ۲۸ کیلومتر است; تقریباً مساوی ۱۱۲ کیلومتر خواهد شد.۶۴

     چه بسا اختلاف ذکر مسافت بخاطر وسعت وادی عقیق باشد که معمولاً مورد سؤال حجاج و مسلمانان آن روز بوده که به بعضی از آن روایات اشاره شد.

۴ ـ قرن المنازل:
     و آن میقات اهل یمن و طائف است و در روایات آمده میقات اهل نجد می باشد که این به واسطه تعدّد راه ها است. گفته شده قرن المنازل دهی است که فاصله آن تا مکه ۵۱ میل است.

    «قَرْن» کوهی است مشرف بر سرزمین عرفات که از مکه دو مرحله۶۵ فاصله دارد. به آن  قرن الثعالب و قَرَنْ هم گفته می شود.۶۶ با یک محاسبه مختصر و روشن معلوم می شود هر دو مسافت تقریباً به یک اندازه می باشد. و امروز هم قرن المنازل مشخص و معلوم است.

    شاعر عرب «عمر بن ابی ربیعه» در مورد قرن المنازل می گوید:
ألم تسأل الرّبعَ أن ینطقا / بقرن المنازل قد أخلقا؟
     «آیا نمی پرسی مکانی را که دوستان در فصل بهار در آن جمع بودند تا اینکه سخن بگوید; آن مکان در قرن المنازل است که همه چیز آن نابود شده است.» ۶۷

۵ ـ یلَمْلَمْ:
     آخرین میقاتی است که در روایات برای أهل یمن و کسانی که از آن طریق عبور می کنند معین شده و به آن «الملم»، «یرمرم» و «ململم» نیز گفته شده، صاحب جواهر ـ ره ـ فرموه: فاصله یلملم تا مکّه معظمه دو مرحله است. ۶۸

     این میقات در جنوب شهر مکّه واقع شده و حدود ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد که در آن سرزمین مسجد معاذ بن جبل قرار دارد.
     تقریباً دو مسافت فوق یکی است و چندان تفاوتی ندارد.

    مرزوقی می گوید: «یلملم» اسم کوهی است در ناحیه طائف که دو تا سه شب مسافت بین آن تا مکه مکرّمه است، از طرفی این میقات در جنوب بندر جدّه واقع شده و زمانی که باران می آید و سیل جاری می شود رودهای زیادی مانند: حُثُنْ، وَدْیان، تَصِیل، نُمَار، شَکِیل و… به این وادی سرازیر است و از این جهت این سرزمین قابلیت کشت و زرع بسیار زیادی را دارد، که تاکنون متأسفانه از آن بهره برداری نشده و همچنان بی آب و علف و لم یزرع باقی مانده است. ۶۹

     پی نوشت ها:
۱ ـ وسائل الشیعه، ج۸، ص۲۲۳، باب فروع کافی، ج۴، ص۳۱۹، حدیث۲ ـ صحیح البخاری، ج۲، ص۲۴۰ ـ صحیح مسلم، ج۲، ص۸۳۸، باب «مواقیت الحج و العمره». باید گفت مضمون بالا در روایات زیادی دیده می شود لیکن در بعضی بجای «أهل نجد»، «أهل عراق» ذکر شده و بجای «أهل شامات»، «مغرب» را آورده اند، که در حقیقت تفاوت چندانی ندارد; زیرا همه روایات باب درصدد بیان جهت میقات ها است. لذا در بعضی از کتاب های فقهی، میقات جحفه را برای أهل مصر، شام، مغرب، اندلس، روم و… نوشته اند و برای اهل عراق و کسانی که در مشرق زمین هستند ذات عرق را و برای اهل یمن و هند و… یلملم را میقات دانسته اند پس اینها درصدد بیان جهت میقات ها بوده اند. جواهرالکلام، ج۱۸، ص۱۱۳ ـ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج۱، ص۶۴۰، مواقیت الإحرام.
۲ ـ حج: ۲۷٫
۳ ـ الامام جعفر الصادق ـ علیه السلام ـ دراسات و أبحاث، ص ۳۰۶ ـ خصال صدوق، ج ۱، ص ۱۶۷ ـ الحج فی الکتاب و السنّه، ص ۳۷۵٫
۴ ـ الشِّبلی عنوان جمعی از علما، زهاد و عرفای شبله است. شبله قریه ای است در ماوراءالنهر (نزدیک سمرقند) که دارای دانشمندان فراوانی بوده است و راوی حدیث از رجال همان قریه است. (وفیات الاعیان، ج ۲، ص ۴۱).
۵ ـ مستدرک الوسائل، ج ۲، کتاب الحجّ، ابواب العود إلی منی، باب ۱۷، ص ۱۸۷٫
۶ ـ شرح لمعه، ج ۱، ص ۲۱۹٫ چاپ حجری، المیقات اسم یوّقت به الشی فهو اسم آله کالمفتاح أی یحدّد زماناً أو مکاناً.
۷ ـ مجمع البحرین، طریحی، ج ۱، ص۲۲۷، ماده وقت.
۸ ـ بقره: ۱۸۹٫۹ ـ لسان العرب، ج ۲، ص ۱۰۸، مادّه وقت.
۱۰ ـ غایه المنتهی، ج ۲، ص ۲۹۵، ۲۹۶٫
۱۱ ـ جواهر الکلام، ج ۱۸، ص ۱۰۲٫
۱۲ ـ سلسله الینابیع الفقهیه، ج ۸، کتاب السرائر، ابن ادریس، ص ۵۰۹ ـ آن را نسبت به شیخ طوسی در کتاب خلاف و مبسوط می دهد.
۱۳ ـ همان کتاب ج ۷، المهذب فی الفقه، قاضی طرابلسی، ص ۲۷۳٫
۱۴ ـ همان کتاب، ج ۸، کتاب الغنیه، علی بن زهره، ص ۳۸۹٫
۱۵ ـ بقره: ۱۹۷٫
۱۶ ـ وسائل الشیعه، ج ۸، باب ۱۱، ص ۱۹۶، حدیث ۱٫
۱۷ ـ فروع کافی، ج ۴، ص ۲۹۰، حدیث ۳٫
۱۸ ـ شرح لمعه، ج ۱، ص ۲۲۰٫
۱۹ ـ سلسله الینابیع الفقهیه، ج ۸، قواعد الاحکام، علامه حلّی، ص ۷۴۳ ـ همان کتاب، مختصرالنافع، محقق حلّی، ص۶۶۷٫
۲۰ ـ «فخّ» وادی معروفی است که در مدخل شهر مکّه از سوی مسجد تنعیم واقع شده و امروز به ـ شهداء ـ معروف است و در روز یوم الترویه در سال ۱۶۹ هـ «حسین بن علی بن حسن بن حسن بن حسن ابن علی بن ابی طالب(ع)» با سپاه عباسیان جنگیده و با یارانش به شهادت رسید، که قبر او الآن در آن جا است. ـ تاریخ مکه، ازرقی، ج ۱، ص۱۹۱٫
۲۱ ـ جواهرالکلام، ج ۱۸، ص ۱۰۲٫
۲۲ ـ معجم معالم الحجاز، ج ۲، ص ۴۴ ـ معجم البلدان، ج ۲، ص ۴۹ چاپ بیروت.
۲۳ ـ «عبدالرحمن بن ابی بکر» برادر عایشه بوده است.
۲۴ ـ وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۱۵۳ ـ سنن البیهقی، ج ۵، ص ۶٫
۲۵ ـ فتح: ۱۸٫
۲۶ ـ مجمع البحرین، طریحی، ج ۳، ص ۳۴۳٫
۲۷ ـ معجم معالم الحجاز، ج ۲، ص ۲۴۶ ـ معجم البلدان، ج ۲، ص ۲۲۹٫
۲۸ ـ حرکات جِعْرانَهُ براساس، لسان العرب، ج ۴، ص ۱۴۱٫
۲۹ ـ معجم معالم الحجاز، ج ۲، ص ۱۴۹٫
۳۰ ـ معجم البلدان، ج ۲، ص ۱۴۲ ـ شاید اختلاف عدد از جهت اختلاف راه ها باشد.
۳۱ ـ معجم معالم الحجاز، ج ۲، ص ۱۵۱٫
۳۲ ـ المغازی للواقدی، ج ۳، ص ۱۰۸۸٫ جواهرالکلام، ج ۱۸، ص ۱۱۹٫
۳۳ ـ تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۳۷۶ ـ مسأله ۷ ـ ترجمه شده.
۳۴ ـ مناسک حجّ آیه الله العظمی خوئی، ص ۷۲، مسأله ۱۴۰٫
۳۵ ـ بعضی مسجد نمره در عرفات را میقات عمره مفرده معرفی کرده اند که این خلاف احتیاط است زیرا معلوم نیست آن مسجد خارج حرم باشد.
۳۶ ـ چون در آن محلّ درختی بنام ـ سَمُره ـ بوده و پیغمبر اکرم ـ صلی اللّه علیه و آله و سلم ـ در زیر سایه آن درخت فرود می آمدند و نماز می خواندند و محرم می شدند. بنام ـ الشجره ـ معروف گردیده است. و در زیر این درخت ـ اسماء دختر محمد بن ابی بکر ـ به دنیا آمده است. ـ معجم معالم الحجاز، الجزء: ۳، ص ۴۸٫
۳۷ ـ حُلَیفَهْ از کلمه حلفه گرفته شده که آبی بوده بین دو قبیله: بن جشم بن بکر بن هوازن و بنی خفاجه که هر دو منسوب به عقیل بودند. ـ معجم معالم الحجاز، الجزء: ۳، ص ۴۸٫
۳۸ ـ منطقه مسجد شجره از مناطق کشاورزی بوده و بدون شک توسط علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ چاه هائی در آنجا زده شده که از آن استفاده می شده، که به آبار علی معروف گشته است، البته چاه های دیگری هم بوده، رسول خدا ـ ص ـ قبل محرم شدن در یکی از این چاه ها خود را شستشو داده و غسل نموده است. ـ مدینه شناسی، سید محمد باقر نجفی، ج ۱، ص ۱۸۲٫ ـ فروع کافی، باب حج النبی، ج ۴، ص ۲۴۵، حدیث ۴٫
۳۹ ـ وسائل الشیعه، ج ۸، ابواب المواقیت، ص ۲۲۴، حدیث ۱۳٫
۴۰ ـ گفته شد همراهان رسول خدا ـ ص ـ ، ۱۱۶ نفر بودند و بعضی ۱۴۰۰ نفر و بعضی دیگر ۱۵۲۵ نفر هم نقل کرده اند.
۴۱ ـ المغازی، واقدی، ج ۲، ص ۵۷۴ ـ تاریخ پیامبر اسلام، دکتر محمد ابراهیم آیتی، ص ۴۲۵ ـ سیره ابن هشام، ج ۳، ص ۳۲۲٫
۴۲ ـ تاریخ پیام اسلام، دکتر محمد ابراهیم آیتی، ص ۴۲۵ ـ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج ۲، ص ۲۲۷ ـ با اختلاف مختصری در خروج رسول خدا ـ ص ـ از مدینه که می نویسد: در ماه ذی حجه رسول خدا با ۷۰ شتر برای عمره رفت.
۴۳ ـ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج ۲، ص ۳۰۲ ـ المغازی، واقدی، ج ۳، ص ۱۰۸۹٫
۴۴ ـ المناسک و اماکن الطرق الحج و معالم الجزیره، تحقیق حمد الجاسر، ص ۴۲۸٫
۴۵ـ رحله ابن جبیر، ص ۱۶۷ به نقل از مدینه شناسی، ص ۱۸۳٫
۴۶ ـ مروج الذهب، مسعودی، ج ۱، ص ۵۰۳٫
۴۷ ـ مرحله: مقدار مسافتی است که مسافر به صورت عادی در یک روز طی می کند «المنجد: لغت رحل» که می شود گفت ۴۸ کیلومتر است. و در مجموع امروز از راه اتوبان هجرت حدود ۲۲۰ کیلومتر می باشد.
۴۸ ـ معجم معالم الحجاز، عاتق بن غیث البلادی، ج ۲، ص ۱۲۴٫
۴۹ ـ محاسبه براساس هر میل ۴۰۰۰ ذراع و هر ذراع تقریباً ۴۸ سانتی متر شده است. و هر سه میل یک فرسخ شرعی است.
۵۰ ـ المنجد: مَهِیعَهُ ـ زمین وسیع و طولانی را می گویند.
۵۱ ـ معجم معالم الحجاز، ج ۲، ص ۱۲۴٫
۵۲ ـ التاریخ، طبری، ج ۱، ص ۱۴۴، ذکر ذریه نوح ـ علیه السلام ـ الکامل فی التاریخ، ابن أثیر، ج ۱، ص۷۵، مروج الذهب، مسعودی، ج ۱، ص ۵۰۳٫
۵۳ ـ المغازی، واقدی، ج ۲، ص ۵۷۴٫
۵۴ ـ وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۲۲۹، حدیث ۴٫
۵۵ ـ ر، ک: وسائل الشیعه، ج ۸، ص .
۵۶ ـ جواهرالکلام، ج ۱۸، ص ۱۱۱٫
۵۷ ـ معجم البلدان، ج ۴، ص ۱۳۸٫ «عقیق الیمامه، عقیق بنی کلاب، عقیق المدینه، عقیق نزدیک دریای سرخ».
۵۸ ـ معجم معالم الحجاز، ج ۶، ص ۱۳۶ «اضافه بر وادی عقیق های معجم البلدان، عقیق الحسا، عقیق الطائف و عقیق العشیره ذکر کرده است».
۵۹ ـ تاریخ المدینه المنوره، ج ۱، ص ۱۴۶٫
۶۰ ـ وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۲۲۷، باب ۳، حدیث ۴٫
۶۱ ـ معجم البلدان، الحموی، ج ۴، ص ۱۰۷٫
۶۲ و ۶۳ ـ جواهرالکلام، ج ۱۸، ص ۱۰۴ به نقل از تهذیب اللغه، و ص ۱۰۵٫
۶۴ ـ اخبار وادی مبارک «العقیق»، محمد حمد حسن شراب، ص ۳۹٫
۶۵ ـ مرحله مقدار راهی است که مسافر در روز بصورت عادی طی می کند تقریباً حدود ۴۸ کیلومتر است.مسافت قرن المنازل تا مکه مکرمه بر اساس مرحله ۹۶=۲×۴۸ و هر میل ۴۰۰۰ ذراع که هر ذراع تقریباً ۴۸ سانتی متر است. تبدیل مقدار مسافت از میل به متر (متر)۹۷۹۲۰=۱۹۲۰(میل)×۵۱
۶۶ ـ جواهر الکلام، ج ۱۸، ص ۱۱۳٫
۶۷ ـ معجم معالم الحجاز، الجزء ۷، ص ۱۱۸٫
۶۸ ـ جواهر الکلام، ج ۱۸، ص ۱۱۳٫
۶۹ ـ معجم معالم الحجاز، جزء ۱۰، صص ۲۹ ـ ۲۸٫