وصايای فاطمه زهرا (س)
11 فوریه 2008
از احادیث و اخبار ائمه اهلبیت (علیهم السلام) و راویان اهل سنت چنین برمیآید كه فاطمه (سلام الله علیها) دارای سه وصیتنامه بوده است.
الف: وصیتنامه مالی
فاطمه (س) در روزهای پس از رحلت رسول خدا (ص) وصیتی نسبت به اموال موقوفه و شخصی خویش نمود كه در قالب – موقوفات و صدقات – مشخص می گردد.
فاطمه اطهر (س) بسیاری از اموالی كه از رسول خدا- ص- به وی رسیده بود را وقف نمود.
بعد از رحلت رسول خدا (ص) عباس بن عبد المطلب به محله بنی هاشم خدمت دختر پیامبر رسیده و از وی خواست تا مقداری از اموال رسول خدا را به وی جهت مهمانهایش و مصارف دیگر بدهد. لكن معلوم شد دختر پیامبر همه آنها در راه خدا وقف نموده و چیزی باقی نمانده است.
* حیطان سبعه( باغهای دیوار كشیده شده هفتگانه)
در روایتی آمده است : ابو بصیر میگوید خدمت امام محمد باقر (ع) رسیدم او فرمود آیا وصیتنامه مادرم فاطمه(س) را دیده ای؟ عرض كردم نه . سپس درخواست كردم آن را بر من بخوان.
امام باقر (ع) زنبیل كوچكی را آوردند و نوشتهای را در مقابلشان نهادند و درباره حیطان سبعه چنین قرائت كردند:
« بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ. هَذَا مَا أَوْصَتْ بِهِ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ )ص( أَوْصَتْ بِحَوَائِطِهَا السَّبْعَةِ الْعَوَافِ وَ الدَّلَالِ وَ الْبُرْقَةِ وَ الْمَيْثَبِ وَ الْحُسْنَى وَ الصَّافِيَةِ وَ مَا لِأُمِّ إِبْرَاهِيمَ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ )ع( فَإِنْ مَضَى عَلِيٌّ فَإِلَى الْحَسَنِ فَإِنْ مَضَى الْحَسَنُ فَإِلَى الْحُسَيْنِ فَإِنْ مَضَى الْحُسَيْنُ فَإِلَى الْأَكْبَرِ مِنْ وُلْدِي شَهِدَ اللَّهُ عَلَى ذَلِكَ وَ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ وَ الزُّبَيْرُ بْنُ الْعَوَّامِ وَ كَتَبَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ »
«بنام خداوند بخشنده مهربان.
این آن چیزی است كه فاطمه دختر محمد رسول الله (ص) بدان وصیت كرده است . وصیت می كند به باغهای دیوار كشیده هفتگانه كه آنها عبارتند از العواف، الدلال، البرقه، المثیب، الحسنی، الصافیه، و مشربه ام ابراهیم … كه درآمد اینها باید در راه خدا برای نصرت اسلام طرح شود.
من وصی خود را علی بن ابی طالب (ع) قرار میدهم چنانچه او فوت كرد وصی من فرزندم حسن و چنانچه او طوری شد فرزند دیگرم حسین و چنانچه حادثهای برای او پیش آمد بزرگترین فرزند پسر باقیماندهام آن را بعهده میگیرد.
خداوند را بر این وصیت شاهد میگیرم و همچنین مقداد بن اسود و زبیر بن عوام بر آن گواهی خواهند داد .
امام باقر (ع) فرمود: مادرم فاطمه(س) این وصیت را انجام داد و پدرم علی بن ابی طالب (ع) آن را نوشت و برا ی همیشه باقی ماند.» (1)
* أمُّ العیال
ام العیال؛ از دیگر موقوفات فاطمه زهرا(س) است كه دارای 20 هزار درخت خرما بوده است و نیز لیمون و پرتقال و … در آن كشت میگردید.
فاطمه اطهر (س) آن را نیز وقف فقرا و سادات نموده است كه در كتابهای عامه و خاصه چنین آمده است:
« أمُّ العیال صدقة فاطمة بنت رسول الله(ص) »
دختر رسول خدا (ص) برای آن وصیت نامه خاصی نوشته است زیرا از اهمیت والائی برخوردار میباشد، امروز هم دارای چشمههای پر آب و سرشاری است كه از مناطق سرسبز و ییلاقی بشمار می رود.(2)
ب: وصیتنامه معنوی مسموع ( الهی – سیاسی )
وصیتنامه الهی – سیاسی فاطمه ( علیهاالسّلام ) در آخرین ساعات واپسین عمر مطرح گردیده است كه به شرح ذیل میباشد :
1- لحظات واپسین
او در لحظههای واپسین زندگی به امیرالمؤمنین علی ( علیهالسّلام ) چنین وصیت كرد :
«یا اَبَاالْحَسَنِ لَمْ یبْقَ لِی اِلاّ رَمَقٌ مِنَالْحَیاةِ وَ حَانَ زَمانُالرَّحِیلِ وَالْوِداعِ فَاسْتَمِعْ كَلامِی فَاِنَّكَ لا تَسْمَعُ بَعْدَ ذلِكَ صَوْتَ فاطِمَةَ أبَداً اوُصیكَ یا اَبَاالْحَسَنِ اَنْ لا تَنْسَانِی وَ تَزُورَنِی بَعْدَ مَمَاتِی.»
« ای اباالحسن! برای من لحظهای بیش از زندگانی نمانده است و زمان كوچ و خداحافظی فرا رسیده است. سخنان مرا بشنو ، زیرا پس از این صدای فاطمه را هرگز نخواهی شنید. تو را وصیت میكنم علی جان كه مرا فراموش نكنی و پس از وفات من همواره مرا زیارت نمایی. »(3)
2- وصیت به خواندن قرآن در شب اوّل مرگ
و در كلمات ارزشمند دیگری، حضرت زهرا ( علیهاالسّلام ) به امام علی ( علیهالسّلام ) وصیت فرمود كه :
« إِذَا أَنَا مِتُّ فَتَوَلَّ أَنْتَ غُسْلِي وَ جَهِّزْنِي وَ صَلِّ عَلَيَّ وَ أَنْزِلْنِي قَبْرِي وَ أَلْحِدْنِي وَ سَوِّ التُّرَابَ عَلَيَّ وَ اجْلِسْ عِنْدَ رَأْسِي قُبَالَةَ وَجْهِي فَأَكْثِرْ مِنْ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ الدُّعَاءِ فَإِنَّهَا سَاعَةٌ يَحْتَاجُ الْمَيِّتُ فِيهَا إِلَى أُنْسِ الْأَحْيَاءِ وَ اَنَا اَسْتَوْدِعُكَ اللهَ تَعَالی وَ اُوصِیكَ فِی وَلَدِی خَیراً.» (4)
یا علی جان، « وقتی وفات كردم تو غسل و كفن مرا به عهده گیر و بر من نماز بگزار و مرا درون قبر گذاشته دفنم كن و خاك را بر روی قبر من ریخته سپس هموار نما و بر بالینم روبروی صورت من بنشین و زیاد قرآن بخوان و دعا كن ، زیرا در چنین لحظههایی مردگان به انس گرفتن با زندگان محتاج هستند. من تو را به خدا میسپارم و درباره فرزندانم سفارش به نیكوكاری دارم.»
3- وصیت به ازدواج با امامة
یكی از وصیتهای حضرت زهرا (س) به علی (ع) توصیه به ازدواج با دختر خواهر فاطمه(ع) جناب «امامه» بود كه فرمود:
جَزاكَ اللهُ عَنِّی خَیرَالْجَزاءِ یابْنَ عَمِّ رَسولِاللهِ اَوصِیكَ اَوَّلاً اَنّ تَتَزَوَّجَ بَعدِی بِاِبْنَةِ اُخْتِی اَمَامَةَ فَاِنَّها تَكونُ لِوَلِدِی مِثْلِی فَاِنَّ الرِّجالَ لابُدَّ لَهُمْ مِنَالنِّساءِ. (5)
« ای پسرعموی پیامبر، خداوند تو را پاداش نیكو دهد. اوّلین وصیت من به تو این است كه چون مردان نیاز به زنان دارند ، پس از من با دختر خواهرم أمامه ازدواج كن ، زیرا او همانند من به فرزندانم مهربان است.»
4- دفن و كفن كردن شبانه
حضرت زهرا (علیهاالسّلام) در تداوم مبارزات منفی علیه كودتاگران سقیفه ، به امام علی (علیهالسّلام) وصیت كرد :
« اِنِّی اُوصِیكَ اَنْ لایلِی غُسْلِی وَ كَفَنِی سِواكَ وَ اِذا اَنَا مِتُّ فَادْفِنِّی لَیلاً وَ لا تُؤذِنَنَّ بِی اَحَداً ، وَ لا تُؤذِنَنَّ بِی اَبَابَكْرِ وَ عُمَرَ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسولِاللهِ (صلیالله علیه و آله) اَنْ لا یصَلِّی عَلَیَّ اَبُوبَكْرٍ وَ لا عُمَرُ.»(6)
« همانا من تو را وصیت میكنم كه غسل و كفن كردن مرا كسی غیر از تو انجام ندهد و وقتی وفات كردم مرا شب دفن كن و هیچ كس را خبر نكن و ابابكر و عمر را نیز مطّلع نساز ، و تو را سوگند میدهم بحق رسول خدا (صلی الله علیه و آله) كه ابابكر و عمر بر جنازه من نماز نخوانند.»
امام صادق (ع) نقل فرمود: كه حضرت زهرا (ع) در لحظههای آخر زندگی خطاب به علی (علیهالسّلام) فرمود :
« إِذَا تُوُفِّيتُ لَا تُعْلِمْ أَحَداً إِلَّا أُمَّ سَلَمَةَ وَ أُمَّ أَيْمَنَ وَ فِضَّةَ وَ مِنَ الرِّجَالِ ابْنَيَّ وَ الْعَبَّاسَ وَ سَلْمَانَ وَ عَمَّاراً وَ الْمِقْدَادَ وَ أَبَا ذَرٍّ وَ حُذَيْفَةَ وَ لَا تَدْفِنِّي إِلَّا لَيْلًا وَ لَا تُعْلِمْ أَحَداً قَبْرِي » (7)
« علی جان ، وقتی وفات كردم هیچ كس را اطلاع نده مگر امّ سلمه و امّ ایمن و فضّه را از زنان ، و از مردان دو فرزندم حسن و حسین و عبّاس و سلمان و عمّار و مقداد و اباذر و حذیفه را خبر كن ، مرا دفن نكن مگر در شب و قبر مرا به هیچ كس اطلاع نده تا مخفی بماند.»
حضرت زهرا (علیهاالسّلام) به اسماء بنت عمیس فرمود :
« یا اَسْماءُ اِذا اَنَا مِتُّ فَاغْسِلْینِی اَنْتِ وَ عَلِی بْنُ اَبِی طالِبٍ (علیه السّلام) وَ لا تُدْخِلْنِی عَلَی اَحَداً.» (8)
«ای اسماء! وقتی من از دنیا رفتم تو و علی (ع) مرا غسل دهید و هیچكس را در كنار جنازه من راه ندهید.»
5- وصیت به عدم مشاركت غاصبان و فرصتطلبان در مراسم نماز و تدفین
حضرت زهرا (علیها السلام) خطاب به امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) فرمود:
« اُوصِیكَ اَنْ لا یشْهَدَ اَحَدٌ جِنازَتِی مِنْ هؤلاءِ الَّذینَ ظَلَمونِی وَ اَخَذوا حَقِّی فَاِنَّهُمْ عَدُوِّی وَ عَدُوُّ رَسولِاللهِ وَلا تَتْرُكْ اَنْ یصَلِّی عَلَیَّ اَحَدٌ مِنْهُمْ وَلا مِنْ اَتْباعِهِمْ وَادْفِنِّی فِیاللَّیلِ اِذا اَوْهَنَتِ الْعُیونُ وَ نَامَتِ الاَبْصارُ. » (9)
«ای علی تو را وصیت میكنم كه هیچ كس از آنانكه به من ظلم كردهاند و حق مرا غصب نمودند ، نباید در تشییع جنازه من شركت كنند ، زیرا آنها دشمنان من و دشمنان رسول خدا میباشند و اجازه نده كه فردی از آنها و پیروانشان بر من نماز بگزارد ، مرا شب دفن كن ، آن هنگام كه چشمها آرام گرفته و دیدهها به خواب فرو رفته باشند.»
ج : وصیتنامه مكتوب فاطمه ( س)
سخنان فاطمه (س) در آخرین لحظات با شوهر مظلومش به پایان رسید. او به دیار ابدی خدمت پدرش ، رسول گرامی اسلام شتافت ، با ذكر شهادتین برای همیشه چشمان خود را بر روی دنیا بست . علی (ع) اطراف خانه خویش را نگاه كرد چشمش به بستهای افتاد كه از همسرش به یادگار مانده بود. بسته را باز كرد و وصیت مكتوب مظلومه جهان را دریافت كه چنین نوشته شده بود :
بِسْمِاللهِالرَّحْمنِالرَّحیم. هذا ما اَوْصَتْ بِهِ فاطِمَةُ بِنْتُ رَسولِاللهِ ، اَوْصَتْ وَ هِی تَشْهَدُ اَنْ لاالهَ اِلاّ اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسولُهُ وَ اَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النّارَ حَقٌّ وَ اَنَّ السّاعَةَ آتِیةٌ لارَیبَ فیها وَ اَنَّ اللهَ یبْعَثُ مَنْ فیالْقُبورِ ، یا عَلِی اَنَا فاطِمَةُ بِنتُ مُحَمَّدٍ ، زَوَّجَنی اللهُ منْكَ لأكونَ لَكَ فِیالدُّنیا وَالْآخِرَةِ ، اَنْتَ اَوْلی بِی مِنْ غَیرِی ، حَنِّطْنی و غَسِّلْنِی و كَفِّنِّی بِاللَّیلِ وَ صَلِّ عَلَیَّ وَادْفِنِّی بِاللَّیلِ وَ لا تُعْلِمْ اَحَداً وَ اَسْتَوْدِعُكَ اللهَ واقْرَءُ عَلی وُلْدِی السَّلامَ اِلی یومِ الْقِیامَةِ. (10)
« بنام خداوند بخشنده و مهربان ، این وصیتنامه فاطمه دختر رسول خداست ، در حالی وصیت میكند كه شهادت میدهد خدایی جز خدای یگانه نیست و محمّد (صلّی الله علیه و آله) بنده و پیامبر اوست و بهشت حق است و آتش جهنم حق است و همانا روز قیامت فرا خواهد رسید و شكّی در آن نیست و خداوند مردگان را از قبر زنده كرده وارد محشر مینمايد.
ای علی، من فاطمه دختر محمّد هستم ، خدا مرا به ازدواج تو درآورد تا در دنیا و آخرت برای تو باشم. تو از دیگران بر من سزاوارتری ، حنوط و غسل و كفن كردن مرا در شب به انجام رسان و شب بر من نماز بگزار و شب مرا دفن كن و هیچكس را اطّلاع نده. شما را به خدا میسپارم و بر فرزندانم تا روز قیامت سلام و درود میفرستم.»
پی نوشتها:
1) فروع كافی ، شیخ كلینی ، ج7 ، ص 48، ح5 ؛ بحار الانوار ، ج43، ص 235 .
2) معجم معالم الحجاز، عاتق بن غیث البلادی، ج6، ص 194.
3) كتاب زهرة الریاض، كوكب الدّری، ج 1، ص 253 .
4) بحارالانوار، ج 79، ص 27 ؛ بیت الاحزان، ص 176 .
5) بحارالانوار، ج 43، ص 217 و ج 78، ص 253 و ج 28 ص 304 ؛ علل الشرائع، ج 1، ص 188 ؛ اعیان الشیعه، ج 1، ص 321 ؛ احتجاج طبرسی، ص 59 ؛ كتاب سلیم بن قیس، ص 226 ؛ كتاب عوالم، ج 11، ص607 ؛ روضة الواعظین «ذكر حدیثاً فی مرض فاطمه (علیهاالسّلام)»، ص 130 ؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج 2، ص 177 .
6) كشف الغمة، ج 2، ص 68 ؛ بحارالانوار، ج 43، ص 159 و ج 78، ص255 و ج 8، ص92 ( قدیم ) ؛ بیتالاحزان، ص 168؛ كتاب عوالم، ج 11، ص 606 .
7) دلائل الامامة، طبری، ص 44 ؛ بحارالانوار، ج 78، ص 310 ؛ بیت الاحزان، ص 176 ؛ كوكب الدّری، ج1، ص243.
و در مدارك زیر وصیت به دفن شبانه آمده است ( دفنها علی (ع) لیلاً ):
صحیح بخاری، ج 5، ص 139 ؛ سنن بیهقی، ج 6، ص 300 ؛ تاریخ طبری، ج 2، ص 448 ؛ كفایة الطالب، ص 225، گنجی شافعی ؛ شرح نهج البلاغه، ج 2، ص 18 ( 4 جلدی) ؛ تیسرالوصول، ج 1، ص 209 ؛ المصنّف، ج 4، ص 141، حافظ ابن ابی شبیة ؛ أنساب الاشراف، ص 405 ؛ اكمال الرجال، ص 735 ؛ شذرات الذهب، ج 1، ص 15 ؛ مرآة الجنان، ص 61 ؛ السیرة الحلیة، ج 3، ص 361 ؛ الثغور الباسمه فی مناقب فاطمه(س)، ص 15 ؛ خلاصه تهذیب الكمال، ص 425 .
8) ذخائرالعقبی، ص 53 ؛ السنن الكبری، ج 3، ص 396، بیهقی شافعی ؛ انساب الاشراف، ص405، بلاذری ؛ بدایع السنن، ج 1، ص 211 ؛ الاصابة فی تمییز الصحابه، ج 4، ص 367، ابن حجر عسقلانی ؛ كشف الغمة، ج 2، ص 61 ؛ اسد الغابة، ج 5، ص 395 ؛ اعلام النساء، ج 1، ص 46 .
9) بحارالانوار، ج 43، ص 209 و ج 78، ص 253 و ج 28، ص 304 ؛ علل الشرائع، ج 1، ص 188 ؛ اعیان الشیعه، ص 321، ج 1 ؛ احتجاج طبرسی، ص 59 ؛ اعلام الوری، طبرسی، ص 149 ؛ طبقات ابن سعد، ج7، ص 79 ؛ مجمع الزوائد، هیثمی، ج 9، ص 210 ؛ الاصابة، ج 4، ص 367 .
10) كتاب عوالم، ج 11، ص 514 ؛ بحارالانوار، ج 43، ص 214 و ج 100، ص 185 و ج 78، ص 390 ؛ مودّة القربی، ص 131 ؛ احقاق الحق، ج 10، ص 454 ؛ مجالس السنیه، ج 5، ص 95، علامه امین عاملی ؛ اعیان الشیعه، ج 1، ص 321 ؛ كوكب الدّری، ج 1، ص 266 ؛ فروع كافی، ج 7، ص 48 ؛ وسائل الشیعة، ج 13، ص 311 ؛ دلائل الامامة، ص 42 ؛ مستدرك الوسائل، ج 14، ص 50 ؛ كتاب عاصم بن حمید الحناط، ص23.