فرهنگ کوثر – شماره هشت
زن مظهر جمال و زيبايى و عفاف است و مرد مظهر شيفتگى و مجذوب شدن از آن جهت فرهنگ غنى و ارزشمند اسلام پوشش و حجاب را براى بانوان لازم دانسته است و حجاب را حافظ ارزش‏هاى والاى معنوى زنان در برابر مردان قرار داده و در طول تاريخ او را از فساد و تباهى و افتادن در دام شهوت‏پرستان خودپرست نگهدارى نموده است.

نگاه شهوت‏آميز مردان به زنان و بالعكس از جمله امور نكوهيده‏ اى است كه پيامبر اسلام(ص) آن را به شدت منع مى‏كرد و آن را حرام مى‏دانست همان طورى كه فرمود: «النظر سهم مسموم من سهام ابليس فمن تركها خوفا من الله اعطاه الله ايمانا يجد حلاوته فى قلبه‏». (1) نگاه شهوت‏آميز [همراه با لذت جنسى] تير زهراگينى است كه از سوى شيطان به سوى طعمه خويش رها مى‏گردد، پس هر كس به خاطر ترس از خدا نگاه با شهوت را ترك كند خداوند ايمانى به او خواهد بخشيد كه شيرينى و اثرش را در دلش خواهد ديد.

رسول خدا(ص) در حجة الوداع هنگامى كه آن زن جوان خثعمى به حضورش آمد تا چند پرسش داشته باشد در آن هنگام فضل بن‏عباس همراه بود زن وقتى سؤال‏هايش را مطرح نمود پيامبر خدا(ص) به هنگام پاسخ دادن متوجه شد بين آن زن و فضل نگاهى رد و بدل گرديد و زن عوض اينكه مطالب آن حضرت را گوش كند به فضل كه جوان زيبا و نورسى بود متوجه شده در آن وقت رسول خدا(ص) دست‏خود را به طرف فضل بن‏عباس دراز كرد و صورت او را به طرف ديگر برگرداند و فرمود: فخشيت ان يدخل بينهما الشيطان… (2) ؛ در نگاه زن جوان و مرد جوان مى‏ترسم شيطان قدم نهد و سبب انحراف آنان گردد.

دانشمندان و علماى بزرگ براى لزوم حجاب به قرآن و احاديث و اجماع و عقل استدلال كرده‏اند و حدود پوشش را براى مردان و زنان به صورت روشن بيان داشته‏اند.

ما در اين نوشتار كوتاه از آن جهت كه زن را عنصر اوليه صلاح و رستگارى جامعه مى‏دانيم و بر آن اعتقاديم كه اگر رستگارى و فلاح در اين قشر عظيم حاكم شود رستگارى و عاقبت‏بخيرى مردان را بدنبال دارد و بعكس خداى ناكرده چنانچه زنان جامعه فاسد و تباه شدند مجالى براى اصلاح مردان باقى نخواهد ماند، به بحثى كوتاه در باره حجاب و پوشش زن مى‏پردازيم.

قرآن و مسأله حجاب
قرآن در باره حجاب مى‏فرمايد: «قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهن و يحفظن فروجهن و لا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها وليضربن بخمرهن على جيوبهن الا لبعولتهن او آباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بنى اخوانهن او بنى اخواتهن او نسائهن … و توبوا الى الله جميعا ايها المؤمنون لعلكم تفلحون‏» (3) ; به زنان با ايمان بگو چشمهاى خود را [از نگاه هوس‏آلود]فرو گيرند و دامان خويش را حفظ كنند و زينت‏خود را جز آن مقدار كه نمايان است، آشكار ننمايند و اطراف روسرى‏هاى خود را بر سينه خود افكنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود) و زينت‏خود را آشكار نسازند مگر براى شوهرانشان يا پدرانشان و با پدرشوهرانشان و يا پسرانشان يا پسران همسرانشان يا برادرانشان يا پسران برادرانشان يا پسران خواهرانشان يا زنان هم‏كيششان و …. همگى به سوى خداوند باز گرديد اى مؤمنان تا رستگار شويد.

و در جاى ديگر آمده است: «يا ايها النبى قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذلك ادنى ان يعرفن فلا يؤذين و كان الله غفورا رحيما» (4) ; اى پيامبر به همسران و دختران خويش و ديگر زنان مؤمنان بگو كه جلبابها (روسريها)ى خويش را بر خود فرو افكنند اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند به [احتياط] نزديكتر و خداوند آمرزنده و مهربان است.

فقهاء اسلام گفته‏اند: دو آيه فوق بر وجوب پوشش و حجاب براى زنان دلالت دارد. آنان نيز به آيات (60 تا 61) سوره نور تمسك كرده‏اند و آن آيات را دليل پوشش براى زنان دانسته‏اند همان طورى كه رواياتى را مستند خويش قرار داده‏اند، در اينجا به يك حديث اكتفا مى‏كنيم.

پوشش فاطمه(س) در محوطه منزل در برابر بيگانه
جابربن‏عبدالله انصارى مى‏گويد: به همراه رسول خدا(ص) بودم آن حضرت اراده كرد به خانه دخترش فاطمه(س) برود چون به درب خانه فاطمه(س) رسيد با دست مباركش درب را فشار داد و فرياد برآورد: السلام عليكم.

دختر گرامى پيامبر جواب داد: عليك السلام يا رسول الله(ص)

آنگاه پيامبر خدا(ص) اجازه ورود به منزل گرفت و فرمود: ادخل انا و من معى (آيا من و كسى كه همراه من است داخل منزل شويم). در آن وقت فاطمه(س) فرمود: پدر جان چيزى بر سر ندارم، رسول خدا(ص) فرمود: يا فاطمة خذى فضل ملحفتك فقنعنى بها راسك ؛ فاطمه جان با قسمتهاى اضافى روپوش خودت سرت را بپوشان. پيامبر(ص) دوباره اجازه گرفت فاطمه(س) پرسيد: چه كسى با شماست، پيامبر خدا(ص) فرمود: جابر، آنگاه من به همراه پيامبر(ص) داخل خانه زهرا(س) شدم.

جابر مى‏گويد: چهره زهرا(س) همانند شكم ملخ زرد شده بود، پيامبر خدا(ص) پرسيد: دخترم چرا چنين هستى، جواب داد: از گرسنگى است.

پيامبر(ص) دعا فرمود: اللهم مشبع الجوعة و دافع الضيعة، اشبع فاطمة بنت محمد؛ اى خدايى كه سيركننده گرسنه و بوجود آورنده محصولات هستى، فاطمه دختر محمد(صلى الله عليها) را سير گردان.

جابر ادامه مى‏دهد سوگند به خدا دعاى پيامبر خدا(ص) مستجاب گرديد. پس از دعاى آن حضرت چهره زهرا(س) گلگون گرديد مثل اينكه خون را در حال حركت در زير پوست صورت مى‏ديدم و زهرا(س) از آن پس گرسنه نماند. (5)

پس از عموم آيه شريفه (31 نور) و ديگر آيات استفاده مى‏شود كه پوشش براى زنان امرى مسلم است و كسى نمى‏تواند آن را انكار كند، از سوى ديگر سيره فاطمه اطهر(س) در برخورد با جابر بن‏عبدالله انصارى(ره) بالاترين شيوه تبيين حكم الهى است كه حضرت بدان عمل مى‏كند و وظيفه ديگر زنان را در برابر مردان غير محرم و بيگانه نشان مى‏دهد. برخورد فاطمه(س) با جابر كه شخص مؤمن و مورد اعتماد رسول خدا(ص) است در محيط خانه خويش چنين است مسلم زنان متعهد در حفظ خود در داشتن پوشش صحيح در جامعه (كوچه و بازار و ادارات و …) وظيفه‏اى سنگين‏تر دارند.

پوشش زنان در برابر خويشاوندان
احمد بن‏ابى‏نصر بزنطى از ياران عاليقدر امام على بن‏موسى الرضا(ع) است مى‏گويد از آن حضرت پرسيدم: آيا براى مرد جايز است كه به موهاى خواهر زنش نگاه كند؟ حضرت فرمود: نه مگر اينكه سالخورده و پير و از كار افتاده باشد. عرض كردم: پس خواهر زن با بيگانه چه فرق مى‏كند يعنى هر دوى اينها يكى هستند؟! حضرت فرمود: بلى يكى هستند. پرسيدم: [در مورد سالخورده] چقدر براى من جايز است نگاه كنم؟
فرمود: به موى او و ذراع (از انگشت تا آرنج) او مى‏توانى نگاه كنى. (6)

قسمت آخر روايت مربوط به سالخورده و پيرزن از كار افتاده است همان طورى كه صاحب وسائل مرحوم شيخ حر عاملى بر آن تصريح نموده‏است.

نقش «حجاب‏» در سلامت عمومى
در جامعه‏اى كه زن و مرد هر كدام كار متعلق به خويش را انجام دهد و اختلاط و معاشرت بى‏مرز در آن وجود نداشته باشد زنان غير متعهد خودنمايى ننمايند و مردان شهوتران هم با چشمان صياد خويش به دنبال طعمه نگردند، در آن جامعه آرامش روحى و روانى بر زن و مرد حاكم خواهد شد، و ثبات و استحكام ويژه‏اى بر خانواده آن سايه خواهد افكند، و روز بروز بر تعداد پيوند ازدواج‏ها و زناشوييهاى مشروع و قانونى افزوده خواهد گرديد كه نتيجه آرامش اجتماعات كوچك، آرامش و سعادت جوامع بزرگ انسانى خواهد شد. پس پوشش صحيح بالاترين نعمت الهى است كه خداوند بر زنان ارزانى داشته و بر آنان لازم شمرده است.

رسول گرامى اسلام روزى در جمع ياران خويش كه در مسجد نشسته بودند، پرسيد: بهترين چيز براى زنان چيست؟ كسى نتوانست پاسخ آن حضرت را بدهد. على(ع) به خانه آمد پرسش پيامبر و ناتوانى يارانش را در پاسخ به آن حضرت بازگو كرد.

فاطمه زهرا(س) فرمود: خير لهن ان لا يرين الرجال و لايرونهن، فاخبره بذلك فقال(ص) له: من علمك هذا؟ قال(ع): فاطمة. قال(ص):انها بضعة منى (7) بهترين چيز براى زنان اين است كه به مردان نگاه نيندازند و مردان نيز به آنها نظر نكنند. اميرمؤمنان(ع) به مسجد برگشت و آن را براى پيامبر و مردم بازگو كرد. رسول خدا(ص) پرسيد: از كجا آموختى؟ على(ع) گفت: اين پاسخ فاطمه است. در آن هنگام پيامبر(ص) فرمود: فاطمه پاره تن من است.

حدود پوشش بانوان از ديدگاه فقهای اسلام
بسيارى از فقهاء شيعه و اهل سنت‏بعد از اعتماد بر ظهور آيات گذشته و تصريح روايات در مورد وجوب پوشش ادعاى اجماع و اتفاق نموده‏اند و ذيل تفسير آيات سوره نور و احزاب حدود و مقدار پوشش را براى زنان مشخص نموده‏اند.

در اينجا به بيان برخى از نظريات فقهاء مى‏پردازيم:
ابن رشد فقيه و فيلسوف معروف اندلسى مى‏نويسد: عقيده اكثر علماء بر اين است كه بدن زن جز چهره و دو دست تا مچ عورت (×) است، ابوحنيفه معتقد است: قدمين نيز عورت شمرده نمى‏شود لكن ابوبكر بن‏عبدالرحمان بن‏هشام بر اين باور است كه تمام بدن زن بلا استثناء عورت است. (8) در الفقه على مذاهب الخمسه آمده است: علماء اسلام اتفاق نظر دارند كه بر هر يك از زن و مرد لازم است آنچه را در خارج نماز بايد بپوشد در حال نماز هم بايد بپوشد سپس مى‏گويد: به عقيده علماء شيعه اماميه بر زن در حال نماز همان قدر از بدن را واجب است‏بپوشاند كه در غير نماز بايد از نامحرم بپوشد. (9)

فقهاء اسلامى در دو موضع از كتاب‏هاى فقهى خود وجوب حجاب و حدود پوشش را براى بانوان مطرح نموده‏اند.
الف – در بحث پوشش در حالت نماز (بحث‏ساتر)
ب – در بحث نگاه كردن مرد به زن نامحرم و يا عكس‏آن

علامه حلى(ره) مى‏فرمايد: جميع بدن زن عورت است جز چهره او به اجماع همه علماء، در همه شهرها جز ابوبكر بن‏عبدالرحمان بن‏هشام كه تمام بدن زن را عورت دانسته است. سخن او به اجماع فقهاء مردود است. زيرا از نظر علماء ما (شيعه) دو دست تا مچ نيز مانند چهره است و عورت نخواهد بود. مالك بن‏انس و شافعى و اوزاعى و سفيان ثورى در اين جهت‏با علماء شيعه هم عقيده‏اند، ابن‏عباس در تفسير كلام خدا: «و لا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها» وجه و كفين را با هم استثنا نموده است. (10)

در پايان بايد گفت: فقهاء اسلامى در دو موضع از كتاب‏هاى فقهى خود وجوب حجاب و حدود پوشش را براى بانوان مطرح نموده‏اند.
الف – در بحث پوشش در حالت نماز (بحث‏ساتر)
ب – در بحث نگاه كردن مرد به زن نامحرم و يا عكس آن امام خمينى(ره) در اين دو باب فرموده‏اند:

1 – عورت زن در نماز همه بدن اوست كه شامل سر و موى‏ها مى‏گردد و فقط صورت (به مقدارى كه بايد در وضو بايد شسته شود) و دست‏ها تا مچ و پاها تا ابتداء ساق مستثنى شده سپس فرموده‏اند: از آن مقدارى كه استثناء شده واجب است مقدار بيشترى را پوشاند تا يقين به پوشش مقدار واجب پيدا شود. (11)

2 – نگاه كردن مرد به زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است و نگاه كردن به صورت و دستها اگر با قصد لذت باشد حرام است و اگر بدون قصد لذت باشد مانعى ندارد. (12)

پى‏نوشتها:
1- بحارالانوار، ج 104، ص 38، ح 34، ب‏33.
2- فتح البارى، ج 4، ص‏439 تا 442. حديث ايام حج صادر گرديده و احكام ديگرى در مورد محرم استفاده مى‏شود و لكن قدر مسلم حرمت نگاه با شهوت از سوى مرد به زن و بعكس مى‏باشد، و جواز نگاه به صورت زن بدون ريبه همان طورى كه پيامبر(ص) نگاه كرد و عمل پيامبر(ص) نسبت‏به فضل بن‏عباس نشانگر حرمت نظر به زن با لذت مى‏باشد; بايد توجه داشت اين روايت را كتب اهل سنت نقل كرده‏اند و اصل حديث هم مرفوعه مى‏باشد.
3- نور: 31.
4- احزاب:59.
5- فروع كافى، ج 5، ص 528، ح 5; وسائل الشيعه، ج 20، ب 120، ص‏216، ح‏25463. (چاپ آل البيت); مسالك الافهام، فاضل جواد كاظمى، ج‏3، ص 275.
6- وسائل الشيعه، ج 20، باب‏107، ص‏199، ح 25420 (چاپ آل البيت); سالته عن الرجل يحل له ان ينظر الى شعر اخت امراته؟ فقال(ع) لا الا ان تكون من القواعد…
7- وسائل الشيعه، ج 20، ص‏67، ح 25054 (چاپ آل البيت); بحارالانوار، ج‏43، ص 54، ح 48; احقاق الحق، ج 10، ص‏257.
× – منظور از واژه عورت «آسيب‏پذير» و يك اصطلاح در فقه است.
8- بداية المجتهد، ابن‏رشد، ج 1، ص 111.
9- الفقه على مذاهب الخمسة، محمد جواد مغنيه، ص‏113.
10- تذكرة الفقهاء، ج 2، ص‏446، م 108.
11- تحرير الوسيله، ج 1، ص‏129، م‏3.
12- رساله توضيح المسائل، احكام نگاه كردن، م‏2433.