عفاف جامعه در پرتو حجاب
8 فوریه 2008
فرهنگ کوثر – شماره هشت
زن مظهر جمال و زیبایى و عفاف است و مرد مظهر شیفتگى و مجذوب شدن از آن جهت فرهنگ غنى و ارزشمند اسلام پوشش و حجاب را براى بانوان لازم دانسته است و حجاب را حافظ ارزشهاى والاى معنوى زنان در برابر مردان قرار داده و در طول تاریخ او را از فساد و تباهى و افتادن در دام شهوتپرستان خودپرست نگهدارى نموده است.
نگاه شهوتآمیز مردان به زنان و بالعکس از جمله امور نکوهیده اى است که پیامبر اسلام(ص) آن را به شدت منع مىکرد و آن را حرام مىدانست همان طورى که فرمود: «النظر سهم مسموم من سهام ابلیس فمن ترکها خوفا من الله اعطاه الله ایمانا یجد حلاوته فى قلبه». (۱) نگاه شهوتآمیز [همراه با لذت جنسى] تیر زهراگینى است که از سوى شیطان به سوى طعمه خویش رها مىگردد، پس هر کس به خاطر ترس از خدا نگاه با شهوت را ترک کند خداوند ایمانى به او خواهد بخشید که شیرینى و اثرش را در دلش خواهد دید.
رسول خدا(ص) در حجه الوداع هنگامى که آن زن جوان خثعمى به حضورش آمد تا چند پرسش داشته باشد در آن هنگام فضل بنعباس همراه بود زن وقتى سؤالهایش را مطرح نمود پیامبر خدا(ص) به هنگام پاسخ دادن متوجه شد بین آن زن و فضل نگاهى رد و بدل گردید و زن عوض اینکه مطالب آن حضرت را گوش کند به فضل که جوان زیبا و نورسى بود متوجه شده در آن وقت رسول خدا(ص) دستخود را به طرف فضل بنعباس دراز کرد و صورت او را به طرف دیگر برگرداند و فرمود: فخشیت ان یدخل بینهما الشیطان… (۲) ؛ در نگاه زن جوان و مرد جوان مىترسم شیطان قدم نهد و سبب انحراف آنان گردد.
دانشمندان و علماى بزرگ براى لزوم حجاب به قرآن و احادیث و اجماع و عقل استدلال کردهاند و حدود پوشش را براى مردان و زنان به صورت روشن بیان داشتهاند.
ما در این نوشتار کوتاه از آن جهت که زن را عنصر اولیه صلاح و رستگارى جامعه مىدانیم و بر آن اعتقادیم که اگر رستگارى و فلاح در این قشر عظیم حاکم شود رستگارى و عاقبتبخیرى مردان را بدنبال دارد و بعکس خداى ناکرده چنانچه زنان جامعه فاسد و تباه شدند مجالى براى اصلاح مردان باقى نخواهد ماند، به بحثى کوتاه در باره حجاب و پوشش زن مىپردازیم.
قرآن و مسأله حجاب
قرآن در باره حجاب مىفرماید: «قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها ولیضربن بخمرهن على جیوبهن الا لبعولتهن او آباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بنى اخوانهن او بنى اخواتهن او نسائهن … و توبوا الى الله جمیعا ایها المؤمنون لعلکم تفلحون» (۳) ; به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را [از نگاه هوسآلود]فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینتخود را جز آن مقدار که نمایان است، آشکار ننمایند و اطراف روسرىهاى خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینتخود را آشکار نسازند مگر براى شوهرانشان یا پدرانشان و با پدرشوهرانشان و یا پسرانشان یا پسران همسرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان همکیششان و …. همگى به سوى خداوند باز گردید اى مؤمنان تا رستگار شوید.
و در جاى دیگر آمده است: «یا ایها النبى قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنى ان یعرفن فلا یؤذین و کان الله غفورا رحیما» (۴) ; اى پیامبر به همسران و دختران خویش و دیگر زنان مؤمنان بگو که جلبابها (روسریها)ى خویش را بر خود فرو افکنند این کار براى اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند به [احتیاط] نزدیکتر و خداوند آمرزنده و مهربان است.
فقهاء اسلام گفتهاند: دو آیه فوق بر وجوب پوشش و حجاب براى زنان دلالت دارد. آنان نیز به آیات (۶۰ تا ۶۱) سوره نور تمسک کردهاند و آن آیات را دلیل پوشش براى زنان دانستهاند همان طورى که روایاتى را مستند خویش قرار دادهاند، در اینجا به یک حدیث اکتفا مىکنیم.
پوشش فاطمه(س) در محوطه منزل در برابر بیگانه
جابربنعبدالله انصارى مىگوید: به همراه رسول خدا(ص) بودم آن حضرت اراده کرد به خانه دخترش فاطمه(س) برود چون به درب خانه فاطمه(س) رسید با دست مبارکش درب را فشار داد و فریاد برآورد: السلام علیکم.
دختر گرامى پیامبر جواب داد: علیک السلام یا رسول الله(ص)
آنگاه پیامبر خدا(ص) اجازه ورود به منزل گرفت و فرمود: ادخل انا و من معى (آیا من و کسى که همراه من است داخل منزل شویم). در آن وقت فاطمه(س) فرمود: پدر جان چیزى بر سر ندارم، رسول خدا(ص) فرمود: یا فاطمه خذى فضل ملحفتک فقنعنى بها راسک ؛ فاطمه جان با قسمتهاى اضافى روپوش خودت سرت را بپوشان. پیامبر(ص) دوباره اجازه گرفت فاطمه(س) پرسید: چه کسى با شماست، پیامبر خدا(ص) فرمود: جابر، آنگاه من به همراه پیامبر(ص) داخل خانه زهرا(س) شدم.
جابر مىگوید: چهره زهرا(س) همانند شکم ملخ زرد شده بود، پیامبر خدا(ص) پرسید: دخترم چرا چنین هستى، جواب داد: از گرسنگى است.
پیامبر(ص) دعا فرمود: اللهم مشبع الجوعه و دافع الضیعه، اشبع فاطمه بنت محمد؛ اى خدایى که سیرکننده گرسنه و بوجود آورنده محصولات هستى، فاطمه دختر محمد(صلى الله علیها) را سیر گردان.
جابر ادامه مىدهد سوگند به خدا دعاى پیامبر خدا(ص) مستجاب گردید. پس از دعاى آن حضرت چهره زهرا(س) گلگون گردید مثل اینکه خون را در حال حرکت در زیر پوست صورت مىدیدم و زهرا(س) از آن پس گرسنه نماند. (۵)
پس از عموم آیه شریفه (۳۱ نور) و دیگر آیات استفاده مىشود که پوشش براى زنان امرى مسلم است و کسى نمىتواند آن را انکار کند، از سوى دیگر سیره فاطمه اطهر(س) در برخورد با جابر بنعبدالله انصارى(ره) بالاترین شیوه تبیین حکم الهى است که حضرت بدان عمل مىکند و وظیفه دیگر زنان را در برابر مردان غیر محرم و بیگانه نشان مىدهد. برخورد فاطمه(س) با جابر که شخص مؤمن و مورد اعتماد رسول خدا(ص) است در محیط خانه خویش چنین است مسلم زنان متعهد در حفظ خود در داشتن پوشش صحیح در جامعه (کوچه و بازار و ادارات و …) وظیفهاى سنگینتر دارند.
پوشش زنان در برابر خویشاوندان
احمد بنابىنصر بزنطى از یاران عالیقدر امام على بنموسى الرضا(ع) است مىگوید از آن حضرت پرسیدم: آیا براى مرد جایز است که به موهاى خواهر زنش نگاه کند؟ حضرت فرمود: نه مگر اینکه سالخورده و پیر و از کار افتاده باشد. عرض کردم: پس خواهر زن با بیگانه چه فرق مىکند یعنى هر دوى اینها یکى هستند؟! حضرت فرمود: بلى یکى هستند. پرسیدم: [در مورد سالخورده] چقدر براى من جایز است نگاه کنم؟
فرمود: به موى او و ذراع (از انگشت تا آرنج) او مىتوانى نگاه کنى. (۶)
قسمت آخر روایت مربوط به سالخورده و پیرزن از کار افتاده است همان طورى که صاحب وسائل مرحوم شیخ حر عاملى بر آن تصریح نمودهاست.
نقش «حجاب» در سلامت عمومى
در جامعهاى که زن و مرد هر کدام کار متعلق به خویش را انجام دهد و اختلاط و معاشرت بىمرز در آن وجود نداشته باشد زنان غیر متعهد خودنمایى ننمایند و مردان شهوتران هم با چشمان صیاد خویش به دنبال طعمه نگردند، در آن جامعه آرامش روحى و روانى بر زن و مرد حاکم خواهد شد، و ثبات و استحکام ویژهاى بر خانواده آن سایه خواهد افکند، و روز بروز بر تعداد پیوند ازدواجها و زناشوییهاى مشروع و قانونى افزوده خواهد گردید که نتیجه آرامش اجتماعات کوچک، آرامش و سعادت جوامع بزرگ انسانى خواهد شد. پس پوشش صحیح بالاترین نعمت الهى است که خداوند بر زنان ارزانى داشته و بر آنان لازم شمرده است.
رسول گرامى اسلام روزى در جمع یاران خویش که در مسجد نشسته بودند، پرسید: بهترین چیز براى زنان چیست؟ کسى نتوانست پاسخ آن حضرت را بدهد. على(ع) به خانه آمد پرسش پیامبر و ناتوانى یارانش را در پاسخ به آن حضرت بازگو کرد.
فاطمه زهرا(س) فرمود: خیر لهن ان لا یرین الرجال و لایرونهن، فاخبره بذلک فقال(ص) له: من علمک هذا؟ قال(ع): فاطمه. قال(ص):انها بضعه منى (۷) بهترین چیز براى زنان این است که به مردان نگاه نیندازند و مردان نیز به آنها نظر نکنند. امیرمؤمنان(ع) به مسجد برگشت و آن را براى پیامبر و مردم بازگو کرد. رسول خدا(ص) پرسید: از کجا آموختى؟ على(ع) گفت: این پاسخ فاطمه است. در آن هنگام پیامبر(ص) فرمود: فاطمه پاره تن من است.
حدود پوشش بانوان از دیدگاه فقهای اسلام
بسیارى از فقهاء شیعه و اهل سنتبعد از اعتماد بر ظهور آیات گذشته و تصریح روایات در مورد وجوب پوشش ادعاى اجماع و اتفاق نمودهاند و ذیل تفسیر آیات سوره نور و احزاب حدود و مقدار پوشش را براى زنان مشخص نمودهاند.
در اینجا به بیان برخى از نظریات فقهاء مىپردازیم:
ابن رشد فقیه و فیلسوف معروف اندلسى مىنویسد: عقیده اکثر علماء بر این است که بدن زن جز چهره و دو دست تا مچ عورت (×) است، ابوحنیفه معتقد است: قدمین نیز عورت شمرده نمىشود لکن ابوبکر بنعبدالرحمان بنهشام بر این باور است که تمام بدن زن بلا استثناء عورت است. (۸) در الفقه على مذاهب الخمسه آمده است: علماء اسلام اتفاق نظر دارند که بر هر یک از زن و مرد لازم است آنچه را در خارج نماز باید بپوشد در حال نماز هم باید بپوشد سپس مىگوید: به عقیده علماء شیعه امامیه بر زن در حال نماز همان قدر از بدن را واجب استبپوشاند که در غیر نماز باید از نامحرم بپوشد. (۹)
فقهاء اسلامى در دو موضع از کتابهاى فقهى خود وجوب حجاب و حدود پوشش را براى بانوان مطرح نمودهاند.
الف – در بحث پوشش در حالت نماز (بحثساتر)
ب – در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و یا عکسآن
علامه حلى(ره) مىفرماید: جمیع بدن زن عورت است جز چهره او به اجماع همه علماء، در همه شهرها جز ابوبکر بنعبدالرحمان بنهشام که تمام بدن زن را عورت دانسته است. سخن او به اجماع فقهاء مردود است. زیرا از نظر علماء ما (شیعه) دو دست تا مچ نیز مانند چهره است و عورت نخواهد بود. مالک بنانس و شافعى و اوزاعى و سفیان ثورى در این جهتبا علماء شیعه هم عقیدهاند، ابنعباس در تفسیر کلام خدا: «و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها» وجه و کفین را با هم استثنا نموده است. (۱۰)
در پایان باید گفت: فقهاء اسلامى در دو موضع از کتابهاى فقهى خود وجوب حجاب و حدود پوشش را براى بانوان مطرح نمودهاند.
الف – در بحث پوشش در حالت نماز (بحثساتر)
ب – در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و یا عکس آن امام خمینى(ره) در این دو باب فرمودهاند:
۱ – عورت زن در نماز همه بدن اوست که شامل سر و موىها مىگردد و فقط صورت (به مقدارى که باید در وضو باید شسته شود) و دستها تا مچ و پاها تا ابتداء ساق مستثنى شده سپس فرمودهاند: از آن مقدارى که استثناء شده واجب است مقدار بیشترى را پوشاند تا یقین به پوشش مقدار واجب پیدا شود. (۱۱)
۲ – نگاه کردن مرد به زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است و نگاه کردن به صورت و دستها اگر با قصد لذت باشد حرام است و اگر بدون قصد لذت باشد مانعى ندارد. (۱۲)
پىنوشتها:
۱- بحارالانوار، ج ۱۰۴، ص ۳۸، ح ۳۴، ب۳۳٫
۲- فتح البارى، ج ۴، ص۴۳۹ تا ۴۴۲٫ حدیث ایام حج صادر گردیده و احکام دیگرى در مورد محرم استفاده مىشود و لکن قدر مسلم حرمت نگاه با شهوت از سوى مرد به زن و بعکس مىباشد، و جواز نگاه به صورت زن بدون ریبه همان طورى که پیامبر(ص) نگاه کرد و عمل پیامبر(ص) نسبتبه فضل بنعباس نشانگر حرمت نظر به زن با لذت مىباشد; باید توجه داشت این روایت را کتب اهل سنت نقل کردهاند و اصل حدیث هم مرفوعه مىباشد.
۳- نور: ۳۱٫
۴- احزاب:۵۹٫
۵- فروع کافى، ج ۵، ص ۵۲۸، ح ۵; وسائل الشیعه، ج ۲۰، ب ۱۲۰، ص۲۱۶، ح۲۵۴۶۳٫ (چاپ آل البیت); مسالک الافهام، فاضل جواد کاظمى، ج۳، ص ۲۷۵٫
۶- وسائل الشیعه، ج ۲۰، باب۱۰۷، ص۱۹۹، ح ۲۵۴۲۰ (چاپ آل البیت); سالته عن الرجل یحل له ان ینظر الى شعر اخت امراته؟ فقال(ع) لا الا ان تکون من القواعد…
۷- وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص۶۷، ح ۲۵۰۵۴ (چاپ آل البیت); بحارالانوار، ج۴۳، ص ۵۴، ح ۴۸; احقاق الحق، ج ۱۰، ص۲۵۷٫
× – منظور از واژه عورت «آسیبپذیر» و یک اصطلاح در فقه است.
۸- بدایه المجتهد، ابنرشد، ج ۱، ص ۱۱۱٫
۹- الفقه على مذاهب الخمسه، محمد جواد مغنیه، ص۱۱۳٫
۱۰- تذکره الفقهاء، ج ۲، ص۴۴۶، م ۱۰۸٫
۱۱- تحریر الوسیله، ج ۱، ص۱۲۹، م۳٫
۱۲- رساله توضیح المسائل، احکام نگاه کردن، م۲۴۳۳٫