«عرفات» قله وحدانیت الهی و دعای عرفه وصیتنامه معنوی امام حسین (ع)
5 ژوئن 2025
حجت الاسلام والمسلمین احمد (رجبعلی) زمانی در گفت وگو با شفقنا اظهار داشت: ارتباط انسان با خدا ارتباط ممکن با واجب است؛ یعنی ارتباط کسی که از اولین روز خلقت تا روزی که پایان خلقتش است لحظه به لحظه نیاز به وجودی دارد که سراسر غنی بالذات است؛ «يَـٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ أَنتُمُ ٱلۡفُقَرَآءُ إِلَى ٱللَّهِۖ وَٱللَّهُ هُوَ ٱلۡغَنِيُّ ٱلۡحَمِيدُ».
وی با بیان اینکه واجب الوجود بودن خداوند تنها اعتقاد مسلمانان نیست، گفت: همه انسان ها در همه عالم در درون خود به این «ذات غنی پروردگار» باور دارند و از این جهت کسی را در این عالم غیرموحد نمی بینیم. اگر هم بت پرستی هم سراغ بت می رود، اشتباه در مصداق است و الا او هم در برابر آن کرنش می کند چون احساس نیاز به قدرت ماوراء الطبیعه می کند. بنابراین نیاز انسان به خالق، «سوال» است و قرآن هم می فرماید: «یسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ؛ هر که در آسمان ها و زمین است از او درخواست [حاجت] می کند». لکن موجودات یک زبان «حال» دارند و یک زبان «قال». زبان «حال» این است که در برابر او کرنش می کنند کمااینکه در دعاهای صحیفه سجادیه می بینیم که همه موجودات با خداوند سخن می گویند. و جمله «انا لله و انا الیه راجعون» زبان «حال» همه موجودات است. حتی فرد مشرک نیز در آخرین لحظات احساس می کند باید به جایی وصل شود لذا برخی از موقوفاتی که در سراسر جهان می بینید از غیرمسلمانان است و «وقف» نوعی راه اتصال با خداست.
وی بیان داشت: دعا «زبان قال» است؛ و لذا قرآن می فرماید: «يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَجِيبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمۡ لِمَا يُحۡيِيكُمۡ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر می خواهید زنده باشید و حیات داشته باشید، با دعا به خداوند متصل شوید».
وی با اشاره به مناسک حج گفت: طواف زبان «حال» است؛ هم انسان گرد خانه خدا می چرخد هم فرشتگان در اطراف بیت المعمور می چرخند و این اتصال، اتصال وحیانی است.
وی تاکید کرد: «دعا» ریشه ای به نام «سوال» دارد؛ سوال زبان «حال» است و دعا زبان «قال» است. خداوند نعمت ها را به انسان داده است لکن استعداد بشر بیش از این هاست ولذا بخشی را به خود او واگذار کرده است اگر این بخش را در قالب دعا با خالق خویش مطرح کند، خواسته های او را براورده میکند و اگر مسکوت بگذارد به او نخواهد داد.
وی با بیان اینکه «مسلمان بودن» شرط انجام مناسک حج است، افزود: بر این اساس، فقها می گویند وجوب حج بر همه مردم جهان است لکن واجب بودن بر کسی است که مسلمان است و اسلام را پذیرفته است.
زمانی عنوان کرد: حج بالاترین مظهر تجمع الهی و بزرگترین مانور موحدان است. و هرکس در راستای تعطیل حج گام بردارد از جایگاه غیر توحید سخن گفته است.
وی «عرفات» را قلّه وحدانیت الهی دانست و افزود: در عرفات پیروان همه مذاهب و مکاتب جمع می شوند که زبان همه آنان مناجات با خالق و درخواست نعمت ها و آمرزش گناهان از اوست.
وی با اشاره به شرحی که بر صحیفه سجادیه زده است، گفت: توصیه می کنم عزیزان دعای ۴۷ صحیفه سجادیه را بخوانند. امام سجاد (ع) در این دعا توصیف زیبایی از خداوند نموده است. وی با بیان اینکه دعاهای مختلفی برای روز عرفه وجود دارد که هرکس به فراخور حال خود می تواند آنها را بخواند، بیان کرد: دعای جامعی که هم بحث انسان شناسی، هم بحث خداشناسی دارد و هم زبان مشترک فرادینی و فرامکانی را مطرح می کند و ظرفیت مشترکی است که همه گرد آن جمع می شوند، این دعای ۴۷ صحیفه سجادیه است. لازم به توضیح است که بعد از شهادت امام حسین (ع) به دلیل آنکه منویات و منشورات ابی عبدالله فراموش نشود، امام سجاد (ع) در سالهایی که به حج رفتند این دعا را برای ما نیز به یادگار گذاشتند. وی گفت: امام سجاد (ع) این دعا را با «الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» آغاز می کند که مربوط به ارتباط ربّ و مربوب است؛ سپس می فرماید: « اللهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ، رَبَّ الْأَرْبَابِ …..». این دعا محورهای مختلفی دارد که بحث عرفه و ضیافت مهمانان خاص خدا در سرزمین عرفه است. جایی که ۲۰ کیلومتر دور از مکه است و با شرایط خاص باید رفت. و حاجی قبل از محرم شدن به احرام حج، حق بیرون رفتن از مکه را ندارد و لذا در عمره تمتع بعد از انجام مناسک، باید بماند تا قبل از عرفه و روز هشتم با احرام حج تمتع به سمت عرفات برود و در کنار جبل الرحمه با خدا سخن بگوید و مناجات کند.
ایشان دعای عرفه را وصیت نامه معنوی امام حسین (ع) دانست و گفت: دعای عرفه در سال ۵۹ هجری توسط امام حسین (ع) در آخرین سفر حج خوانده شده است چون امام (ع) در سال ۶۰ هجری حج خود را با عمره مفرده تمام کرد و حج تمتع ناتمام ماند و رهسپار نینوا شد.
وی بیان داشت: امام حسین (ع) دعای خود را با این جملات آغاز می کند: « الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِى لَیْسَ لِقَضائِهِ دافِعٌ، وَلَا لِعَطائِهِ مانِعٌ، وَلَا کَصُنْعِهِ صُنْعُ صانِعٍ، وَهُوَ الْجَوادُ الْواسِعُ، فَطَرَ أَجْناسَ الْبَدائِعِ، وَأَتْقَنَ بِحِکْمَتِهِ الصَّنائِعَ؛ ستایش ویژۀ خداست که برای اوامر و احکام او برگشتی وجود ندارد و مانعی نمیتواند ایجاد شود و برای بخششش بازدارندهای نیست و همانند ساخته هایش، هیچ گونه مصنوعی وجود ندارد و او دارای سخاوت و بخشش وسیعی است، انواع مخلوقات را پدید آورد و ساختهها را با دانایی و فراستش استوار ساخت». این آغاز خداشناسی است.
وی تاکید کرد: اولین موقف و واجب اساسی حج، وقوف در «عرفات» است و دومین مکان «مشعرالحرام» است که انسان، در مشعرالحرام با مسلح شدن شیطان را از خود دور می کند.
ایشان به بحث انسان شناسی در دعای عرفه اشاره کرد و گفت: در قران کریم بیش از ۱۲۰۰ مرتبه واژه «رب» به کار برده شده است. در دعای عرفه امام حسین (ع) به زیبایی این بحث را بیان می کند: «…. وَمِنْ قَبْلِ ذٰلِکَ رَؤُفْتَ بِى بِجَمِیلِ صُنْعِکَ وَسَوابِغِ نِعَمِکَ فَابْتَدَعْتَ خَلْقِى مِنْ مَنِیٍّ یُمْنىٰ؛ بارالها پیش از آن هم با رفتار زیبایت و نعمتهای کاملت بر من مهر ورزیدی، در نتیجه وجودم را پدید آوردی از نطفه ریخته شده و در تاریکیهای سهگانه میان گوشت و خون و پوست جایم دادی».
وی به فرازهای بعدی دعای عرفه اشاره کرد و گفت: انسان به حقیقت در عرفه، فانی در حق می شود. و دعای عرفه الگویی برای نحوه سخن گفتن انسان ممکن الوجود با خداوند متعال است.
زمانی اظهار داشت: اگر خودشناسی، خداشناسی و انسان شناسی در زندگی ما ظهور و بروز پیدا نکند، حج بی اثر است.
وی با نقل خاطره ای از سفر حج شهید صیاد شیرازی گفت: در مسجد الحرام، آقای صیاد شیرازی را دیدم. از او پرسیدم اینجا چه می کنی؟ دیشب چه کردی؟ گفت: آقای زمانی! از عرفات تا مسجدالحرام پیاده آمدم. گفتم: چرا پیاده آمدی؟ گفت: خواستم علاوه بر سرزمین های کردستان و کوه هایی که بر مبارزه من با منافقان و دشمنان انقلاب شهادت دادند، سرزمین عرفات هم در قیامت شهادت بدهد که صیّاد اینجا هم خدا را عبادت کرد.
وی گفت: اگر بنا باشد دعا و وحدانیت خدا در زندگی روزمره ما دخالت نکند و حرام و حلال الهی را برای حاجی در بازگشت از سفر، برای مردم بازگو نکند، واویلاست. خانمی که سفر حج می رود، اگر بنا باشد در بازگشت همانگونه بی حجاب باشد، این «بی اثر» است.
وی تاکید کرد: باید کاری کنیم که این دعا و نیایش ها در وجودمان نهادینه شود. امام حسن مجتبی (علیه السلام) ۲۵ مرتبه حج رفتند و بیشتر این سفرها با پای پیاده بود.
وی افزود: کسی که به سفر حج می رود اما حق فقرا را نمی دهد و از محرومان دستگیری نمی کند، این سفر «بی اثر» است. حج زمانی زیبا و اثرگذار است که تمام وابستگی ها را از خود دور کند و «لبیک اللهم لبیک» لقلقه زبان نباشد.
وی درباره علت مستجاب نشدن دعا در شرایط امروز که جوامع با مشکلات زیادی روبرو هستند، گفت: علت این امر قطع شدن ارتباط انسان با خداست. هرچه مردم ما و جهان اسلام با قرآن و اهل بیت (ع) و حج بیشتر آشنا شوند، مشکلات و مصیبت ها کمتر می شود اما هرچه دور باشند وضعیت بدتر می شود.
وی تصریح کرد: چه بسا ما از صمیم قلب از خداوند درخواست نمی کنیم و شعار«حال» ما با شعار«قال» ما یکی نیست. دعا لوازمی دارد که یکی از آنها «عمل کردن» است. سنخیت دعا با خواسته های درونی ما باید هماهنگ باشد و اگر نباشد مستجاب نمی شود. اگر دعا از دل برآید قطعا خداوند سبحان پاسخ می دهد.